Ülkemizde 39 ilde 734 bin hektar alanda yaklaşık 612 bin çiftçi tarafından yapılan fındık üretimi ile dünyada ilk sırada yer almaktayız. Ancak dekardan alınan ürün miktarı olarak birçok ülkenin gerisinde bulunmaktayız. Bu nedenle, Bitkisel Üretim Genel Müdürlüğü tarafından, fındık üretiminin sürdürülebilirliği, verim ve kalitenin artırılması için Fındık Bahçelerinin Rehabilitasyonu Projesi uygulanmaya başlandı. Proje ile hedeflerin neler olduğu, üreticilere tavsiyeleri ve yapılması gerekenlerle ilgili bilgileri Bitkisel Üretim Genel Müdürlüğü Tarla ve Bahçe Bitkileri Dairesi Başkanlığından Ziraat Mühendisi Koray Doğanlar’dan edindik.
Dünyanın en büyük fındık üreticisi ve ihracatcısı olan ülkemiz için fındık üretimini değerlendirebilir misiniz?
Fındık dünyada üretimde ve ihracatta 1’inci sırada olduğumuz stratejik bir üründür. Dünyada 30 ülke tarafından yaklaşık 1 milyon ha alanda ortalama 750 bin ile 1,25 milyon ton fındık üretimi yapılmaktadır. Önemli fındık üreticisi ülkeler: Türkiye (776 bin ton), İtalya (98 bin ton), Azerbaycan (53 bin ton), ABD (40 bin ton), Şili (35 bin ton), Çin (29 bin ton), Gürcistan (24 bin ton), İran (16 bin ton) ve Fransa (11 bin ton)’dır (FAO, 2019).
Ülkemizde 39 ilde, 734 bin ha alanda yaklaşık 612 bin çiftçi tarafından fındık üretimi yapılmakta olup, üretim miktarı yıllara göre 400 bin ton ile 800 bin ton arasında değişmektedir. Fındık üretim alanının toplam kullanılabilir tarım alanı içindeki payı yüzde 3,1, meyve alanı içindeki payı ise yüzde 21’dir (TÜİK 2019).
Fındık üretimine izin verilen il ve ilçeler 2001/3267 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile belirlenmiştir. Karar gereği; 16 ilin 126 ilçesinde yüzde 6 eğimin üzerindeki 3’üncü sınıf tarım arazileri ile eğimine bakılmaksızın 4’üncü sınıf üzerindeki tarım arazilerinde fındık üretimine izin verilmektedir. Karar doğrultusunda fındık üretiminin 1 ve 2’nci sınıf taban arazilerde yetiştiriciliği yapılan diğer ürünlerin üretimini olumsuz etkilememesi amaçlandı.
Fındık üretimine izin verilen ruhsatlı alanlar Fındık Kayıt Sistemi’ne kaydedilmekte olup, toplam ruhsatlı fındık alanı yaklaşık 504 bin hektardır. ÇKS’de kayıtlı ortalama işletme büyüklüğü ise 12 dekardır.
Ülkemiz fındık ve fındık ürünleri ihracatının yüzde 75-80’i Avrupa Birliği ülkelerinedir. İhracatımızda öne çıkan ülkeleri Almanya, İtalya, Fransa, Kanada, İsviçre, Avusturya, Hollanda, Polonya, Belçika ve Çin’dir. İhracata konu olan fındık ürünün yüzde 56’sı iç fındık, yüzde 25’i dilimlenmiş kıyılmış, yüzde 19’u ise kavrulmuş, ağartılmış olarak ihraç edilmektedir. İhraç edilen ürünün ancak yüzde 44’ü işlenerek dış pazara sunulmaktadır. Ülkemizin 2020 yılı tarım ve gıda ürünleri ihracatı 17,2 milyar dolar olarak gerçekleşmiş, fındık ve mamülleri ihracatı ise 1,9 milyar dolar ile yüzde 12 paya sahiptir.
Bitkisel üretim değeri 2020 yılında 12,4 milyar TL olan fındığın yeterlilik derecesi yüzde 563,9, kişi başı tüketim ise 1,6 kg’dır (2019/2020 pazarlama sezonu).
AB’NİN GERÇEKLEŞTİRDİĞİ FINDIK İTHALATININ YÜZDE 80’İ ÜLKEMİZ TARAFINDAN KARŞILANMAKTA
Fındık üretiminde dünyada ilk sırada yer almanın sürdürülebilirliği için neler yapılmakta? Diğer ülkelerle kıyasladığımız zaman fındık verimi ve kalitesi noktasında neler söylersiniz?
Fındık üretiminde ve ihracatında birinci sırada olmakla beraber diğer dünya ülkeleri tarafından fındık alanları ve üretimi gittikçe artmaktadır. Avrupa Birliği’nin gerçekleştirdiği fındık ithalatının yüzde 80’i ülkemiz tarafından karşılanmaktadır. Ülkemizin dünya pazarındaki payının azalmaması ve rekabet gücünün artırılması amacıyla daha kaliteli, standart ve daha çok miktarda üretim yapılması gerekmektedir.
Ülkemizde üretimin yoğun olarak gerçekleştiği Ordu, Giresun ve Trabzon illerinde mevcut fındık bahçelerinin büyük bir bölümünde verim ve kalite düşüklüğü yaşanmaktadır. Mevcut bahçelerde ortalama verim 100 kg/dekar’ın altındadır. Ayrıca eğimli, toprak derinliği ve su tutma kapasitesi az arazilerde ocak sistemi ile kurulmuş olan mevcut fındık bahçelerinde kültürel işlemlerin (sulama, budama, ilaçlama, gübreleme ve hasat) uygun şekilde yapılamaması nedeniyle bitkiler yeterli düzeyde gübre, su ve ışıktan yararlanamamaktadır. Bahçelerde yeterli miktarda tozlayıcı çeşidin bulunmaması da döllenme ve meyve oluşumunu yetersiz kılmakta; ocakların dikim aralıklarının çok sık, ocaktaki dal sayısının çok fazla olmasından dolayı fındık üretiminde verim ve kalite her geçen gün azalmaktadır.
Bu nedenle 2021 yılında pilot bölge olarak üretimin yoğun olduğu Ordu, Giresun ve Trabzon illerinde “Fındık Bahçelerinin Rehabilitasyonu Projesi” uygulanmaya başlandı.
Fındık bahçelerinin yenilenmesi ile ilgili çalışmalardan bize kısaca bahsedebilir misiniz? Amaç ve hedefler noktasında ne durumdayız?
Fındık Bahçelerinin Rehabilitasyonu Projesi ilk etapta Trabzon, Ordu ve Giresun illerinde pilot proje olarak ekonomik ömrünü tamamlamış bahçelerde uygulanacaktır. 2021 yılı Kasım ayında Giresun Fındık Araştırma Enstütüsü Müdürlüğü tarafından ilk etapda üretilen 30 bin adet fındık fidanı ile ekonomik ömrünü tamamlamış fındık bahçelerinin bir program dahilinde sökülerek, verimli, kaliteli, soğuğa dayanıklı, pazarlanabilir çeşitlerle modern dikim sistemlerine göre yeni fındık bahçeleri tesis edilecektir.
Yenilenen fındık bahçelerinde dekardan ortalama 100-150 kg daha fazla ürün alınması hedeflenmektedir. Böylelikle Türk fındık sektörünün rekabet etme gücü yükselecek, fındık tarımının sürdürülebilirliği ve kârlılıkta artış sağlanacaktır.
Yenileme yapılacak bahçelerde rakım, toprak ve iklim özellikleri, eğim vb. kriterler göz önüne alınarak fındık çeşidi ve dikim şekli önerisinde bulunulacaktır.
Ülkemizde en çok üretimi yapılan fındık çeşitleri Giresun bölgesinde Tombul, Ordu bölgesinde Çakıldak, Trabzon bölgesinde Foşa’dır. Tombul fındık çeşidi yağ oranının yüksek ve lezzetli olmasından dolayı özellikle dünya ülkeleri tarafından çerezlik olarak tercih edilmektedir. Çakıldak çeşidi ise kabuğunun kolay kırılması yağ oranın tombul çeşidine göre düşük olması nedeniyle sanayide daha çok tercih edilmektedir. Foşa çeşidinin de yağ oranı yüksek olduğundan çerezlik olarak da kullanılmaktadır.
Son yıllarda iklimsel faktörlerdeki değişim nedeniyle özellikle Doğu Karadeniz Bölgesinde ilkbahar döneminde görülen don olayının olumsuz etkisi ürün kayıplarının daha fazla olmasına neden olmaktadır.
Giresun Fındık Araştırma Enstitüsü tarafından tescili yapılan Okay 28 çeşidi yüksek yağ oranı, randıman ve verim yüksekliği, meyve iriliği ve ilkbahar geç donlarından zarar görmeme (geççilik) özelliği bulunduğundan özellikle 500 metre rakım üzerindeki alanlardaki bahçe yenilemelerde bu çeşit önerilecektir.
Eğimli arazilerde teraslama yapılarak makineli tarıma geçiş (el traktörü, çapa makinesi gibi küçük aletler ve hasat makinesi kullanımı ile üretim maliyeti azaltılacak) ve yağmur suyunun depolanması sağlanacak, yapılan gübrelemenin verim ve kaliteye etkisi artırılmış olacaktır.
Mevcut fındık bahçeleri ocak sistemi ile kurulmuş olup, ocaktaki dal sayısının fazla olması hastalık ve zararlıların yaygınlaşmasına sebebiyet vermekte ve mücadeleyi zorlaştırmaktadır. Ayrıca ışık, gübre ve sudan yeterli düzeyde fayda sağlanamadığından dolayı randıman düşük olmaktadır. Bu durum hasat işlemlerini de zorlaştırmaktadır.
DEKARA 100 KİLOGRAMIN ALTINDA OLAN VERİM 250 KİLOYA KADAR ÇIKABİLECEKTİR
Proje ile arazinin durumuna göre tek gövdeli dikim, çift dal dikim sistemi ve eğimli arazilerde de cep teras dikim sistemi önerilecektir. Uygun fındık çeşitleri ve tozlayıcılar kullanılarak tesis edilecek bahçelerde kaliteli ve verimli fındık üretimi sağlanacaktır.
Projenin içeriğinde gönüllülük esasına dayalı olarak projeden yararlanmak isteyen üreticiler ve iş makinelerinin çalışmalarına elverişli eğime sahip alanlar belirlenecektir.
Arazi ve iklim yapısına uygun fındık çeşitleri ile yenilenen fındık bahçelerinden daha kaliteli ve verimli fındık üretimi sağlanacaktır. Mevcut durumda dekara 100 kilogramın altında olan verim 250 kilograma kadar çıkabilecektir. Verimin artması, iç tüketimin artmasına ve ülkemizin dünya pazarındaki payının korunmasına katkı sağlarken, olası yeni rakip ülkelerin fındık ürününe olan ilgisini azaltarak, diğer ülkelerde geniş alanlarda yeni fındık bahçesi tesisini engelleyecektir.
Yeni bahçelerde bakım ve hasat işlemleri daha kolay yapılabilmesi ile üretim maliyetleri düşecek ve üreticilerin kârlılığı artacaktır. Ayrıca yenileme çalışmalarında önemli bir iş gücü ihtiyacı oluşacağından lokal istihdama da önemli katkı sağlanmış olacaktır.
Üreticilerin fındık bahçelerinin yenilenmesi noktasında yaklaşımları nasıl? Bu konuda üreticilere verilen destekler yeterli mi?
Projenin uygulanacağı Ordu, Giresun ve Trabzon’da ana geçim kaynağı fındık olan üreticiler yetiştiricilik ve modern tarım tekniklerini büyük ölçüde biliyor ve uyguluyorlar. Üreticilerimiz bu bilinçle fındık bahçelerinin yenilenmesi ile verim ve kalitenin artmasını sağlamak amacıyla Bakanlığımızdan destek talep etmektedirler.
Projenin içeriğinde gönüllülük esasına dayalı olması çiftçilerimizin görüş ve önerilerinin her aşamada önemini bir kat daha artırmaktadır. Bu aşamada Bakanlığımız teknik personelinin saha çalışmaları, İl Tarım ve Orman Müdürlüklerimiz tarafından yapılan çiftçi bilgilendirme toplantılarında çiftçilerimizin, son derece istekli olduğu gözlemlenmiştir. Üretici birlikleri, ihracatçı birlikleri ve sivil toplum kuruluşları da yenileme çalışmaları yanında gerçekleştirilen rehabilitasyon çalışmalarını da yerinde bulmaktadır.
Yenilenen fındık bahçeleri üreticilere uygulama bakımından avantaj sağlayacak mı?
Mevcut fındık bahçeleri ocak sistemi ile kurulmuş olması nedeniyle kültürel işlemler ve hasat oldukca zordur. Yenilenen bahçeler modern dikim sistemleri ile tesis edilecek olup bakım ve hasat işlemleri daha kolay yapılabileceğinden üretim maliyeti düşecek ve çiftçilerimizin kârlılığı artacaktır.
Fındık bahçelerinin bakımı noktasında üreticilere uyarılarınız neler olacaktır?
Fındık bahçelerinde verim ve kalitenin korunabilmesi için gübreleme, budama ve toprak işleme zamanında yapılmalı,
Budama genel olarak sonbahar aylarında yapılmalı, kök sürgünleri sonbaharda ve mayıs- haziran aylarında olmak üzer yılda iki defa temizlenmeli,
Dikimden itibaren fındık fidanlarının sağlıklı olarak gelişebilmesi, iyi taçlanma gösterebilmesi ve verime yattıktan sonra da kaliteli ürün verebilmesi için fındık yetiştiriciliğinde gübrelemeye önem verilmeli,
Fındık bahçelerinde yaptırılacak toprak analizi sonuçlarına göre fındığın ihtiyacı olan besin elementlerinin gübrelemeyle toprağa verilmeli,
Toprağın organik yapısının düzeltilmesi, asitli topraklarda toprak pH’sının düzenlenmesi amacıyla tarım kireci uygulaması yapılarak fındık bitkisinin topraktaki besin elementlerini alabilmesinin sağlanmalıdır,
Bitki hastalık ve zararlılarına karşı zamanında ve etkin mücadele yapılmalı özellikle son yıllarda fındık üretimini tehdit eden kahverengi kokarca (Halyomorpha halys) zararlısına karşı fındık bahçelerinde gözlem yapmak ve görüldüğünde İl Tarım ve Orman Müdürlüklerine bilgi vermek önem arz etmektedir.
Kaynak:Türk Tarım ve Orman Dergisi-Murat Özkan’ın Haberi
Yükleniyor ...
